म. टा. प्रतिनिधी, पुणे
मी साधा गिटारवादक होतो. जॅझ, रॉक कॉन्सर्टमध्ये गिटार वाजवण्यात तारुण्य गेले. एकदा उस्ताद अकबर अली खाँ यांच्या सरोदवादनाच्या कॉन्सर्टला जाण्याची संधी मिळाली. त्यांच्या वादनातील आलापी ऐकून सुरुवातीला आश्चर्य वाटले. थोडा कंटाळलोही; पण नंतर त्यांच्या वादनाने जी भुरळ माझ्यावर घातली, ती थेट मला त्यांच्यापर्यंत घेऊन गेली. आधी मी सतार हे वाद्य निवडले होते. नंतर मात्र मी कधी उस्ताद अली अकबर खाँ यांच्या सरोदकडे वळलो कळलेच नाही. तेव्हापासून आजपर्यंत 'सरोद'च माझे आयुष्य आहे. सरोदवादक केन झुकरमन यांनी वर्णन केलेला त्यांचा हा संगीतप्रवास भारतीय शास्त्रीय संगीतातील वादकांसाठीही तितकाच प्रेरणादायी आहे.
आज, शुक्रवारी (१३ डिसेंबर) सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सवात केन झुकरमन यांचे सादरीकरण होणार आहे. त्या आधी गुरुवारी 'अंतरंग' या उपक्रमाअंतर्गत पार पडलेल्या कार्यक्रमात झुकेरमन यांनी आपला संगीत प्रवास उलगडला. अमरेंद्र धनेश्वर यांनी त्यांच्याशी संवाद साधून, त्यांच्या संगीतसाधनेवर प्रकाश टाकला. 'लहानपणी मी पियानो शिकण्याचा निष्फळ प्रयत्न केला. अली अकबर खाँ साहेब सॅन फ्रान्सिस्कोमध्ये शिकवत असत. मी तिथे शिकायला गेल्यानंतर प्रथम मला सतार शिकायची आहे, की सरोद, हा प्रश्न विचारला गेला. साध्या बोटांनी तारा छेडून पाहिल्यावर मला सरोदपेक्षा सतारचा आवाज अधिक आवडला; म्हणून प्रथम एक वर्ष सतार शिकलो. मात्र, माझे सरोदविषयीचे आकर्षण दिवसेंदिवस वाढतच गेले. एक दिवस अली अकबर खाँसाहेब स्वप्नात आले आणि त्यांनी 'सरोद हाती घे,' असे सांगितले. दुसऱ्या दिवसापासून मी सरोदकडे वळलो. अजूनही माझी पहिली सतार माझ्याकडे आहे; परंतु ती आता शांत असते,' असे झुकरमन यांनी सांगितले.
'अली अकबर खाँ साहेबांनी आम्हाला प्रथम गायला शिकवले. त्यातून भारतीय शास्त्रीय संगीताचा पाया पक्का होत जाईल, असा त्यांचा विश्वास होता. त्यांच्याकडून सुरुवातीला सरगम, ताना, छोटा ख्याल असे प्रकार गायला शिकलो. ते गाताना सरोद वादनातून सर्व प्रकार कसे आणता येतील, याचा विचार व्हायचा. सरोद हातात घ्यायचो, तेव्हा आधी नखांचा वापर करणे जमत नव्हते. त्या वेळी त्या स्वरांत काही गंमत नाही, असे वाटायचे; पण नखांचा वापर कळला, तेव्हा खऱ्या अर्थाने या वादनाची मजा उमगली, असे सांगतानाच झुकेरमन यांनी ही बाब रसिकांना प्रात्यक्षिकाद्वारे समजावून सांगितली. सरोदवर एक छोटीशी रचनाही सादर केली.
मुलाखतीपूर्वी 'षड्ज' या शास्त्रीय संगीतावरील लघुपट महोत्सवात प्रमोद पाटी दिग्दर्शित 'मोमेंट्स विथ दी माइस्ट्रो (पं. रविशंकर) हा लघुचित्रपट व 'म्युझिक ऑफ इंडिया' (संतूर) आणि मधू बोस दिग्दर्शित 'भरतनाट्यम्' (डान्सेस ऑफ इंडिया) हे माहितीपट दाखविले गेले.
'भीमसेन जोशींसारखी व्यक्ती होणे नाही.'
माझे गुरू खाँ साहेबांबरोबर भारत दौऱ्यावर आलो असताना मी भीमसेन जोशी यांना अनेकदा भेटलो आहे. एकदा पुण्यात माझा एक छोटेखानी कार्यक्रम झाला. कार्यक्रमानंतर एक-दोन दिवसांनी मी भीमसेन जोशी यांचे आशीर्वाद घेण्यास गेलो. त्यांनी माझ्या कार्यक्रमाविषयीच्या बातम्या वाचल्या होत्या. त्यांनी माझे कौतुक केले आणि तिथेच मला सवाई गंधर्व भीमसेन महोत्सवात सादरीकरणासाठी बोलावले. त्यांच्यासारखी व्यक्ती मी आजवर पाहिली नाही, अशा भावना झुकरमन यांनी व्यक्त केल्या.