- डॉ. भूषण केळकर
कला आणि मानव्यविद्याशाखेतील करिअर्स यांच्यामध्येसुद्धा वेगाने स्थित्यंतरे घडणार आहेत आणि त्यात कळीचा मुद्दा ठरेल, तो पुन्हा 'इंडस्ट्री ४.०'च. मी तुम्हाला उदाहरणे देतो आणि तुम्हीच ठरवा, की आपल्या पठडीतील करिअर्सच्या साच्यात बदल होतो आहे, की नाही - कहानी में ट्विस्ट!
समजा आपण परकीय भाषा ही उपशाखा घेतली, तर 'गूगल ट्रान्सलेट' ही सेवा इतकी सर्वव्यापी होत चालली आहे, की अजून काही काळात 'भाषांतर' करण्याची करिअर्स कशी असतील, असा प्रश्न आहे. अगदी तांत्रिक भाषांतर ही सेवा म्हटली, तरीही थोड्याच काळात 'डीप लर्निंग' आणि 'फाइव्ह जी'चा प्रचंड वेग पाहता, तांत्रिक भाषांतरकार लागतील का, ही शंकाच आहे. साहित्यनिर्मिती, सर्जनशीलता यातील करिअर्सचे काय होईल, असा प्रश्न विचाराल, तर एक माहिती देतो, की मायक्रोसॉफ्ट आणि क्योतो विद्यापीठाने 'कविता लिहिणारा' रोबो तयार केला आहे, ज्याची कविता वाचून परीक्षकांना वाटले, की खरेच एखाद्या जिवंत मनुष्याने ती कविता लिहिली आहे. चित्रकलेचे उदाहरण घेतले, तर 'एडमंड डी बेलामी' नावाचे चित्र हे एका एआय (कृत्रिम बुद्धिमत्ता) प्रोग्रामने काढले होते आणि त्यावर लिलावात आधी १०,००० डॉलर्सची बोली लावली गेली; पण शेवटी ते ३५ हजार डॉलर्सना विकले गेले. लक्षात घ्या, की हे चित्र जिवंत मनुष्याने काढले आहे, असे विकत घेणाऱ्याला वाटले आणि ते कृत्रिम बुद्धिमत्तेतून निर्माण झाल्याचे कोणाच्या स्वप्नातही आले नाही.
परवाचीच कला क्षेत्रातील बातमी आहे, की 'AIDA' नावाची रोबो आर्टिस्ट, ऑक्सफर्डमध्ये चित्रे काढू लागली आहे. एवढेच काय, संगीत क्षेत्रातसुद्धा एबीबी या कंपनीचा 'YuMi' नावाचा रोबो हा 'लुका फिलहार्मोनिक ऑर्केस्ट्रा'मध्ये 'वाद्यवृंद संयोजक' म्हणून काम करतो आहे. मायक्रोसॉफ्टचा 'एआय बॉट' हा आजही नुसत्या लिखित माहितीवरून चित्र काढू शकतो आण गूगलचे 'आर्ट अँड कल्चर' नावाचे अॅप तुमचा सेल्फी अत्यंत सुबक, रेनेसाँ शैलीच्या पोर्ट्रेटमध्ये रूपांतरित करून देतो आहे. हे फक्त इटली, ऑक्सफर्ड आणि अमेरिकेत घडते आहे, असे नाही. भारतात 'स्टायलुमिया' नावाची एआयवर आधारित फॅशन कंपनी आहे. एवढेच काय, फाल्गुनी व शेन पोकॉक या जोडीने आयबीएम वॅटसन या कृत्रिम बुद्धिमत्तेवर आधारित तंत्रज्ञानाच्या आणि १९८०, ९० आणि २००० च्या दशकातील बॉलिवूडच्या छायाचित्रांच्या आधारावर यापुढील दोन-चार वर्षे फॅशन कशी असेल, ते सांगणे सुरू केले आहे. भाषाशास्त्र, भाषांतर काव्यलेखन, चित्रकला, रंगकला, संगीत, फॅशन आणि डिझाइन या सगळ्या शाखांत तुमची स्पर्धा 'इंडस्ट्री ४.०' बरोबर आहे.
---