वरद विनायक म्हणजे वरदान देणारा विनायक. या विनायकावर भाविकांची नितांत श्रद्धा आहे. रायगड जिल्ह्यातील खालापूर तालुक्यात असणाऱ्या महड या गावी अष्टविनायकांपैकी एक असलेले वरद विनायक विराजमान आहे. गृत्समद ऋषींमुळे या ठिकाणी विनायकाने निवास केला, अशी कथा सांगितली जाते. या कथेनुसार, गृत्समद ऋषी या भागात खडतर तप:श्चर्या करत होते. त्यांच्या तप:श्चर्येमुळे प्रसन्न झालेल्या विनायकाने त्यांना दर्शन दिले. ऋषींच्या इच्छेमुळे विनायकाने येथे निवास केला, तेव्हा निबीड जंगलात हे मंदिर व परिसर आहे.
मंदिराचे वैशिष्ट्य
पूर्वाभिमुख असलेले हे मंदिर पूर्वी कौलारू होते. मंदिराचा आजच्या काळात जीर्णोद्धार झाला असला, तरी गाभारा मूळचाच ठेवला आहे. या दगडी गाभाऱ्याच्या चारही बाजूला हत्तींचे शिल्प कोरले आहे. उत्तरेला गोमुख आहे. धोंडू पौडकर यांना १६९० मध्ये येथील तळ्यात विनायकाची मूर्ती सापडली. सुरुवातीला ती जवळच असलेल्या गावदेवीच्या मंदिरात ठेवण्यात आली होती. १७२५ मध्ये सुभेदार रामजी बिवलकर यांच्या पुढाकाराने मंदिर उभे राहिले. देवाजवळ एक नंदादीप असून, तो शंभरहून अधिक वर्षे अखंड तेवत आहे. गाभाऱ्यात प्रवेश करताक्षणी, रिद्धी-सिद्धीच्या कोरीव मूर्ती दिसतात. गाभाऱ्याच्या मधोमध दगडी सिंहासनावर विनायकाची प्रसन्न मूर्ती विराजमान आहे. मंदिराचा कळस सोनेरी असून, त्यावर नागाची नक्षी आहे. मंदिराच्या मागे देवाचे तळे आहे.
उत्सवाची परंपरा
गणेश चतुर्थी आणि माघ प्रतिपदा ते पंचमी (गणेश जयंती) या दिवसांत उत्सव साजरा केला जातो. अंगारकी आणि संकष्टी चतुर्थी या दिवशी विशेष पूजा केली जाते. दर्शनासाठी देश-विदेशातून भक्त येतात. त्यांच्या सोयीसाठी भक्तनिवास आणि अन्नछत्र आहे. त्याखेरीज अन्य सोयीसुविधा पुरविल्या जातात.
(संकलन : अभिजित थिटे)