>> अरविंद खडमकर, कल्याण
साधारण १९६९ साली एकवीस दिवसांचा पहिला पगार घ्यावा आणि बँकेस रामराम ठोकावा या निर्णयाप्रत मी आलो होतो. नोकरीत प्रोबेशन पिरीअड त्रासाचा असतो हे ऐकलं होतं. पण इथे त्रासाची परिसीमा होती. शाखाधिकारी देवचके साहेबांची जगावेगळी कडक शिस्त जाचक वाटत होती. शाखेत सतरा कर्मचारी पण सर्व त्यांना दचकून होते. मला तर हा अनुभव प्रथमच अनुभवावा लागला होता. पार वैतागलो होतो आणि म्हणूनच पहिला पगार घ्यायचा आणि राजीनामा द्यायचा हे मी निश्चित केलं होतं. बस
'खडमकर सही करा या पगार रजिस्टरमध्ये' असं मला तिथल्या क्लार्कने सांगितलं. 'अहो आज एकोणतीस तारीख, एक तारखेला तीन दिवस वेळ आहे', रेव्हेन्यू स्टम्पवर सही करत मी म्हणालो. पण बक्षी आणि भुतडा दोघांनी सांगितलं बँकेत पगार लवकर होतो आजच मिळणार. आज पगार पहिला आणि शेवटचा? अंगावर कोणी मोरपीस फिरवलं तसं वाटलं. मन प्रसन्न झालं. सायंकाळी सहा वाजले तसे एकेक कर्मचारी साहेबांच्या केबीनमध्ये जाऊन पाकीट घेऊन बाहेर येऊ लागले. मी अठरावा शेवटचा. सर्वांचे पगार झाले आणि मी खुर्चीतून उठणार तोच आमचे साहेब केबीनच्या बाहेर येऊन त्यांच्या निवासस्थानी गेले. ते बँकेच्या आणि त्यांचं घर एकाच इमारतीत होतं.
थोड्या वेळाने ' देवचके साहेबांनी तुम्हाला वर बोलवलं आहे' असं माझ्या जवळ येत वॉचमन म्हणाला. दारातून बघितलं, साहेब पेपर वाचत आरामात बसले होते. माझ्या येण्याची त्यांनी दखलही घेतली नाही. तेवढ्यात साहेबांच्या पत्नी माझ्या पुढ्यात आल्या आणि म्हणाल्या, 'या डाव्या बाजूला गच्चीत पाण्याचा नळ आहे. तिथं हात पाय धुऊन या'. यामुळे मला आश्चर्य वाटलं आणि मी गच्चीकडे वळलो. हात-पाय तोंड धुतले आणि हॉलमध्ये आलो. आता साहेबांनी पेपरातून मान वर केली. 'या खडमकर, या इकडे' असं म्हणत ते वळले. त्यांच्या पाठोपाठ मी गेलो. ती एक छोटी खोली होती. त्या खोलीत शिसवी लाकडाचा मोठा देवारा, चकचकीत देवांच्या मूर्ती. मंद तेवणारी समयी, अगरबत्तीचा मंद सुवास येत होता. देवापुढे कसलीशी मोठी पोथी आणि त्यावर पाकीट होतं. 'या पाकीटावर दोन थेंब पाणी शिंपडा आणि निरांजन ओवळा. हळदी कुंकु लावा', साहेब सांगत होते आणि भारल्यागत मी ते करीत होतो. 'आता देवाचे नाव घेऊन ते पाकीट उचलला', असं साहेबांनी सांगितलं. मी पाकीट उचललं.'छान, हा तुमचा पहिला पगार. देवाचा आशीर्वाद लाभलेलं हे पाकीट आहे. तुम्ही रूमवर राहाता. पहिला पगार देवाच्या चरणी ठेवून आई-वडिलांना द्यावा. असं वाटलं म्हणून मी बँकेत हे पाकीट दिलं नाही', माझ्या खांद्यावर थोपटीत साहेब म्हणाले. आनंद, आश्चर्य, आत्मीयता मी अनुभवत होतो. साहेबांचे एक निराळे, अनोखे रूप मी प्रथमच बघितलं. माझ्या पहिल्या पगाराचे हे साहेबांनी केलेले कौतुक पाहून मी नमस्कारासाठी साहेबांपुढे वाकलो.
साधारण १९६९ साली एकवीस दिवसांचा पहिला पगार घ्यावा आणि बँकेस रामराम ठोकावा या निर्णयाप्रत मी आलो होतो. नोकरीत प्रोबेशन पिरीअड त्रासाचा असतो हे ऐकलं होतं. पण इथे त्रासाची परिसीमा होती. शाखाधिकारी देवचके साहेबांची जगावेगळी कडक शिस्त जाचक वाटत होती. शाखेत सतरा कर्मचारी पण सर्व त्यांना दचकून होते. मला तर हा अनुभव प्रथमच अनुभवावा लागला होता. पार वैतागलो होतो आणि म्हणूनच पहिला पगार घ्यायचा आणि राजीनामा द्यायचा हे मी निश्चित केलं होतं. बस
'खडमकर सही करा या पगार रजिस्टरमध्ये' असं मला तिथल्या क्लार्कने सांगितलं. 'अहो आज एकोणतीस तारीख, एक तारखेला तीन दिवस वेळ आहे', रेव्हेन्यू स्टम्पवर सही करत मी म्हणालो. पण बक्षी आणि भुतडा दोघांनी सांगितलं बँकेत पगार लवकर होतो आजच मिळणार. आज पगार पहिला आणि शेवटचा? अंगावर कोणी मोरपीस फिरवलं तसं वाटलं. मन प्रसन्न झालं. सायंकाळी सहा वाजले तसे एकेक कर्मचारी साहेबांच्या केबीनमध्ये जाऊन पाकीट घेऊन बाहेर येऊ लागले. मी अठरावा शेवटचा. सर्वांचे पगार झाले आणि मी खुर्चीतून उठणार तोच आमचे साहेब केबीनच्या बाहेर येऊन त्यांच्या निवासस्थानी गेले. ते बँकेच्या आणि त्यांचं घर एकाच इमारतीत होतं.
थोड्या वेळाने ' देवचके साहेबांनी तुम्हाला वर बोलवलं आहे' असं माझ्या जवळ येत वॉचमन म्हणाला. दारातून बघितलं, साहेब पेपर वाचत आरामात बसले होते. माझ्या येण्याची त्यांनी दखलही घेतली नाही. तेवढ्यात साहेबांच्या पत्नी माझ्या पुढ्यात आल्या आणि म्हणाल्या, 'या डाव्या बाजूला गच्चीत पाण्याचा नळ आहे. तिथं हात पाय धुऊन या'. यामुळे मला आश्चर्य वाटलं आणि मी गच्चीकडे वळलो. हात-पाय तोंड धुतले आणि हॉलमध्ये आलो. आता साहेबांनी पेपरातून मान वर केली. 'या खडमकर, या इकडे' असं म्हणत ते वळले. त्यांच्या पाठोपाठ मी गेलो. ती एक छोटी खोली होती. त्या खोलीत शिसवी लाकडाचा मोठा देवारा, चकचकीत देवांच्या मूर्ती. मंद तेवणारी समयी, अगरबत्तीचा मंद सुवास येत होता. देवापुढे कसलीशी मोठी पोथी आणि त्यावर पाकीट होतं. 'या पाकीटावर दोन थेंब पाणी शिंपडा आणि निरांजन ओवळा. हळदी कुंकु लावा', साहेब सांगत होते आणि भारल्यागत मी ते करीत होतो. 'आता देवाचे नाव घेऊन ते पाकीट उचलला', असं साहेबांनी सांगितलं. मी पाकीट उचललं.'छान, हा तुमचा पहिला पगार. देवाचा आशीर्वाद लाभलेलं हे पाकीट आहे. तुम्ही रूमवर राहाता. पहिला पगार देवाच्या चरणी ठेवून आई-वडिलांना द्यावा. असं वाटलं म्हणून मी बँकेत हे पाकीट दिलं नाही', माझ्या खांद्यावर थोपटीत साहेब म्हणाले. आनंद, आश्चर्य, आत्मीयता मी अनुभवत होतो. साहेबांचे एक निराळे, अनोखे रूप मी प्रथमच बघितलं. माझ्या पहिल्या पगाराचे हे साहेबांनी केलेले कौतुक पाहून मी नमस्कारासाठी साहेबांपुढे वाकलो.