गंगामैय्या अन् लक्ष्मण झुला

रजनी हिरळीकर
कोल्हापूरहून महालक्ष्मी एक्स्प्रेसने मी आणि भावजय मीना कल्याणला गेलो. तिथे रेल्वेतून सेवानिवृत्त झालेला मोठा भाऊ आणि वहिनी राहतात. पुण्याला त्यांचा मुलगा अर्थात माझा भाचा मकरंद याने आमच्या प्रवासाची ठिकठिकाणी हॉटेल्सची बुकिंग करून ठेवली होती.

कल्याणहून आम्ही रेल्वेने प्रथम आग्रा, दिल्ली, फत्तेपूर सिक्री येथील प्रेक्षणीय स्थळे पाहिली आणि पुढे हरिद्वार-हृषिकेश, मसुरीला गेलो. मसुरीचा प्रवास अविस्मरणीय. उंची हॉटेल, रूमच्या खिडक्यांमधून होणारे बर्फाच्छादित हिमालयाचे भव्य दर्शन, थंड हवा, छोटे रस्ते खूप मजा आली. प्रचंड उंचीवर असलेल्या दिमाखदार हॉटेल्सच्या टॉपवर फोरव्हिलर गाड्यांचे पार्किंग.

हरिद्वार-हृषिकेश म्हणजे गंगामैय्याच्या खळाळत्या विस्तीर्ण पवित्र प्रवाहाने पावन झालेली जुळी शहरे. हरिद्वार-हृषिकेश अंतर फारच कमी. पाहावे तिकडे छोटी-मोठी मंदिरे, मठ, धर्मशाळा, यात्री निवास, हिमालयाचे सान्निध्य असलेली ही पवित्र तीर्थक्षेत्रे. जय गंगामैय्याचा घोष रात्रंदिवस सर्वत्र घुमत असतो. बहुसंख्य मंडळी भक्तिभावाने गंगास्नान, गंगादर्शनासाठी आलेली असतात, तर काही लोक पर्यटक-प्रेक्षणीय स्थळांच्या दर्शनासाठी आलेली असतात.

दर बारा वर्षांनी हरिद्वारला कुंभमेळा भरतो. धार्मिक उत्सव मोठ्या संख्येने सुरू असतात. पाहावे तिकडे भक्तिरसात प्रत्येकजण डुंबलेला असतो.ब्रह्मकुंड हे हरिद्वारचे सर्वांत प्रसिद्ध, प्रेक्षणीय स्थळ. पहाटेपासून मध्यरात्रीपर्यंत हा घाट गर्दीने भरलेला असतो. रामायण, महाभारत, भागवत, पुराणकथांचे कथन-वाचन सर्वत्र सुरू असते. या घाटाच्या दुतर्फा सायंकाळी गंगेच्या आरतीचे दृश्य अतिप्रेक्षणीय आणि पवित्र. ठिकठिकाणी पंडे मोठमोठाले आरत्या घेऊन गंगामाईची आरती म्हणत असतात. भाविक त्यामध्ये सहभागी होता. घाटावरून गंगेच्या अतिविशाल प्रवाहात पानांच्या कोणातून फुलांमध्ये सजवलेले तेलाचे दिवे सोडले जातात. आरतीची प्रतिबिंबे गंगेच्या प्रवाहात तरळत असतात. हे दृश्य अतीव सुंदर. डोळ्यांसमोरून न हलणारे व्यास मंदिर, कुशावत घाट, खूप छान. पर्वतावरील मनसा मंदिराला इलेक्ट्रिक पाळण्यातून जावे लागते. खूपच सुंदर परिसर आहे. गीताभवन परिसरातील विष्णुदेवतेची संगमरवरी विशालमूर्ती पाहायलाच हवी. सर्वत्र मंदिरेच मंदिरे आहेत. हरिद्वारचे भारतमाता मंदिर पाहिल्याशिवाय या स्थळाची यात्रा पूर्ण होणारच नाही. प्राचीन काळापासूनचे संतमहंत, साधू, देवदेवता, धर्म संस्थापक, इतिहास, पुराण काळातील थोर व्यक्ती, वीर स्त्री-पुरुष अशा शेकडो मूर्तींनी सातमजली मंदिरात भारताचा इतिहास, संस्कृती, कला, साहित्य यांची उत्तम मांडणी केली आहे.

हृषिकेशला त्रिवेणी घाट, भरत मंदिर, गीताभवन, परमार्थ निकेतन, ऋषिमुनींचे आश्रम तर आहेतच. मात्र, इथला लक्ष्मण झुला हा एक चमत्कारच आहे. लोखंडाच्या जाड साखळ्यांनी तयार केलेला लक्ष्मण झुला ४५ फूट लांबीचा आहे आणि गंगामाईच्या खळाळत्या प्रवाहातून ७० फूट उंचीवर आहे. या झुल्यावरून गंगामैय्याचे दर्शन घेताना ती भव्यता पाहून हृदय भरून येते. लक्ष्मण मंदिर प्रेक्षणीय आहे.