गोड किती हसते…फुलपाखरु!

‘अनेक फुलपाखरं वेगवेगळ्या ऋतूंप्रमाणे आपलं रूप बदलू शकतात’, ‘अंटार्क्टिका खंडात फुलपाखरं दिसत नाही’…फुलपाखरांबाबत अशी वेगळी, रोचक माहिती सांगितली जात होती. त्याबद्दल जाणून घेण्यासाठी उत्सुक असलेली मंडळीही लक्षपूर्वक ते ऐकत होती. निमित्त होतं ते ‘ब्रेकफास्ट विथ बटरफ्लाइज’ या बीएनएचएसच्या खास कार्यक्रमाचं. सध्याचा मोसम हा फुलपाखरं पाहण्यासाठी उत्तम मानला जातो. निसर्गाबद्दल जनजागृती करण्यासाठी बॉम्बे नॅचरल हिस्ट्री सोसायटीतर्फे (बीएनएचएस)विविध कार्यक्रम राबवले जातात. त्याचाच एक भाग म्हणून ‘ब्रेकफास्ट विथ बटरफ्लाइज’ हा फुलपाखरांबाबत माहिती देणारा कार्यक्रम नुकताच बीएनएचएसच्या संवर्धन शिक्षण केंद्रातर्फे (सीईसी) आयोजित करण्यात आला होता.

फुलपाखरं बघण्याची आवड असलेले साधारण पन्नास लोक यात सहभागी झाले होते. ३३ एकर भागात पसरलेल्या बीनएचएस सीईसीच्या या परिसरात कारवी, करवंद आणि फुलपाखरांना आकर्षित करणारी झाडं मोठ्या प्रमाणावर आहे. बीनएचएस ‘ब्रेकफास्ट विथ बटरफ्लाइज’ या कार्यक्रमात लहान मुलांपासून ते उत्साही आजोबांपर्यंत विविध लोकांचा समावेश होता. साधारण अडीच तासांच्या या कार्यक्रमात सीईसीभोवती असलेल्या जंगलात फिरून फुलपाखरांच्या विविध जाती आणि त्यांचा जीवनक्रम पाहण्याची संधी यामध्ये सहभागी झालेल्या मंडळींना मिळाली. डॉ. राजीव कसंबे यांनी यावेळी फुलपाखरांविषयी माहिती दिली.

ब्लू ओकलीफ, ग्रेट ऑरेंज टीप, कॉमन जे, कॉमन नवाब अशा फुलपाखरांच्या जवळजवळ २० ते २५ जाती यावेळी पाहायला मिळाल्या. त्यासोबत विविध फुलपाखरांचं फुलातला रस पिणं, त्यांचं ‘सनबास्किंग’ इत्यादी जीवनावश्यक गोष्टींबाबत चर्चा झाली. फुलपाखरांबद्दल काही अचंबित करणारी वैशिष्ट्यं यावेळी तज्ज्ञांनी सांगितली. जसं की ब्लू ओकलीफ व टॉनी राजा ही फुलपाखरं फुलांपेक्षा कुजलेल्या फळांवर आणि प्राण्यांच्या विष्ठेवर अवलंबून असतात. तसंच, पतंग आणि फुलपाखरू यातला फरक, चतुरसारखे कीटक यांचं ही निरीक्षण करायला मिळाले. जंगलातील या ट्रेलनंतर स्लाईडशो आणि फुलपाखरांच्या विविध जीवनावस्था जसं की अंडी, अळी, कोश यांच्याबाबत माहिती दिली गेली. सहभागी मंडळींनी त्यांच्या शंकाही विचारल्या. यंदाच्या दिवाळीच्या सुट्टीत फुलपाखरं पाहण्याचा एखादा प्लॅन नक्की करता येऊ शकेल. फुलपाखरं पाहण्याची अशीच संधी येत्या १३ नोव्हेंबरला मिळणार आहे. त्यासाठी बीएनएचएसकडे नोंदणी करणं मात्र जरुरीचं असेल.

फुलपाखरांबद्दल काही…

फुलपाखरांच्या पायामध्ये अत्यंत सूक्ष्म संवेदक असतात, जे झाडांतले रासायनिक घटक सहज ओळखू शकतात. म्हणजेच फुलपाखरं आपल्या पायांनी झाडाची चव घेऊ शकतात असं म्हणता येईल.

काही फुलपाखरांच्या प्रजाती स्वसंरक्षणासाठी इतर प्रजातींची नक्कल करतात. उदाहरणार्थ डॅनाईड एग फ्लाय या प्रजातीची मादी व प्लेन टायगर फुलपाखरू एकमेकांसारखे दिसतात.

अनेक फुलपाखरे वेगवेगळ्या ऋतूप्रमाणे आपले रूप बदलू शकतात.

अंटार्क्टिका खंडात फुलपाखरं दिसत नाही.

सदर्न बर्डविंग हे भारतात सापडणारे सगळ्यात मोठं फुलपाखरू आहे.

फुलपाखरांचे पंख अतिसूक्ष्म अशा खवल्यांनी आच्छादलेले असतात.

- नेहा मुजुमदार